ลักษณะทั่วไป
เป็นพรรณไม้เลื้อยชนิดหนึ่ง ที่มีเนื้ออ่อน ลำต้นจะกลวง และเป็นปล้องๆ มีสี เขียว จะเลื้อยขึ้นแผ่ตามหน้าน้ำ หรือในที่ลุ่มตามพื้นที่มีความชื้นและแฉะ ใบมีสี เขียวเข้ม ลักษณะของใบจะเป็นรูปสามเหลี่ยมมุมแหลม จะออกเป็นใบเดี่ยว สลับทางกันตามข้อ ต้นใบยาวประมาณ 2-3 นิ้ว ลักษณะของดอกเป็นรูประฆัง เล็ก มีสีม่วงอ่อนๆ หรือสีชมพู ดอกจะบานเต็มที่ประมาณ 2 นิ้ว ดอกจะดกในฤดู แล้ง
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ผักบุ้งเป็นไม้น้ำและเป็นไม้ล้มลุก ลำต้นเลื้อยทอดไปตามน้ำหรือในที่ลุ่มที่มี
ความชื้นหรือดินแฉะๆ ลำต้นกลวงสีเขียวมีข้อปล้อง และมีรากออกตามข้อได้
เป็นใบเดี่ยวออกแบบสลับเช่นรูปไข่ แถบขอบขนานรูปหอก รูปหัวลูกศร ขอบ
ใบเรียบ หรือมีควั่นเล็กน้อย ปลายใบแหลมหรือมนฐานใบเว้าเป็นรูปหัวใจ ใบ
ยาว 3-15 ซม. กว้าง 1-9 ซม. ดอกเป็นรูประฆัง ออกที่ซอกใบ แต่ละช่อมีดอก
ย่อย 1-5 ดอก กลีบเรียงสีเขียว กลีบดอกมีทั้งสีขาว สีม่วง
แดง สีชมพูม่วง กลีบดอกจะติดกันเป็นรูปกรวย มีสีขาวอยู่ด้านบน และมีสีม่วง หรือสีชมพูอยู่ที่
ฐาน
เกสรตัวผู้มี 5 อันยาวไม่เท่ากัน ผลเป็นแบบแคปซูลรูปไข่ หรือกลมสีน้ำตาลมีเมล็ดกลมสีดำ
การขยายพันธุ์
เป็นพืชที่ขยายพันธุ์ง่ายมาก คือ เอาต้นหรือเถาไปปักชำในที่ชื้นก็จะแตกต้น ใหม่ เพาะเมล็ด
รสและประโยชน์ต่อสุขภาพ
รสจืดเย็นช่วยขับพิษถอนพิษเบื่อเมา ผักบุ้งขาว 100 กรัม ให้พลังงานต่อร่าง กาย 22 กิโลแคลอรี่ ประกอบด้วยเส้นใย 101 กรัม แคลเซียม 3 มิลลิกรัม ฟอสฟอรัส 22 มิลลิกรัม เหล็ก 3 มิลลิกรัม วิตามินเอ 11447IU วิตามินบีหนึ่ง 0.06 มิลลิกรัม วิตามินบีสอง 0.17 มิลลิกรัม ไนอาซิน 1.3 มิลลิกรัม วิตามินซี 14 มิลลิกรัม
สรรพคุณทางยา
ผักบุ้งผักพื้นบ้านไทยๆ ที่รู้จักกันดีนี้ อุดมไปด้วยวิตามินเอซึ่งช่วย บำรุงสายตา ทำให้ดวงตามีน้ำหล่อเลี้ยง เป็นประกาย ไม่แสบหรือ แห้ง และยังช่วยป้องกันการเกิดมะเร็งด้วย นอกจากวิตามินเอแล้ว ผักบุ้งยังมากล้นไปด้วยวิตามินซี โดยเฉพาะเมื่อกินสดๆ ธาตุเหล็กใน ผักบุ้งช่วยบำรุงเลือด ส่วนแคลเซียมและฟอสฟอรัสที่มีอยู่ ก็ช่วย บำรุงกระดูกและฟัน หากจะพูดถึงสรรพคุณทางยา ผักบุ้งมีสารบาง ชนิด ที่สามารถลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ สำหรับคนที่เป็นโรคเบา หวาน ผักบุ้งเป็นผักที่มีฤทธิ์เย็น จึงช่วยบรรเทาอาการร้อนในได้ แก้ ริดสีดวงทวาร แก้เลือดกำเดาออก แผลฟกซ้ำ ไอเรื้อรัง
ประโยชน์ทางอาหาร
ส่วนที่เป็นผักฤดูกาล ยอดอ่อนใบอ่อนของผักบุ้ง เป็นผักได้ และผักบุ้งเป็นพืชออกยอดตลอดปี และมีมากในช่วงฤดูฝน
การปรุงอาหารคนไทยทุกภาครับประทานผักบุ้ง มีการปลูกและการจำหน่ายในท้องตลาดอย่างแพร่หลายในทุกฤดูกาล ผักบุ้ง
เป็นผักที่ปรุงเป็นอาหารได้หลายชนิด นับตั้งแต่รับประทานยอดอ่อนเป็นผักสด หรืออาจนึ่งลวก และราดกะทิแกล้มกับน้ำพริก
รับประทานเป็นผักสดกับส้มตำ ลาบก้อย ยำ และนำยอดอ่อนและใบอ่อนไปปรุงเป็นอาหาร เช่น ผัดจืดใส่หมู ปลา ไก่ หรือ
ผัดกับน้ำพริกและหมู นอกจากนี้ยังนำไปแกง เช่น แกงส้มแกงคั่ว เป็นต้น นอกจากนี้ผักบุ้งสามารถนำไปดอง และนำไปปรุง
เป็นข้าวผัดคลุกน้ำพริกผักบุ้งดอง หรือนำไปเป็นผักแกล้มน้ำพริก เป็นต้น
ประโยชน์อื่น
ประโยชน์อย่างหนึ่งของผักบุ้งที่ไม่ค่อยมีใครรู้ ก็คือ ผักบุ้งเป็นหนึ่งในตำรายา
ไทย คือถือเป็นยาเย็นแก้ถอนพิษเมื่อเมาอีกด้วย นอกจากนั้นคุณค่าของผักบุ้ง
อยู่ที่สารเบต้าแคโรทีน อันเป็นแหล่งวิตามินเอ ซึ่งนอกจากจะช่วยบำรุงสายตา
ทำให้ดวงตามีน้ำหล่อเลี้ยงเป็นประกายสวยงาม ไม่แสบ หรือรู้สึกแห้งในตา แล้ว
ผักบุ้งไทยโดยเฉพาะชนิดต้นขาว จะมีวิตามินซีสูงกว่าชนิดอื่นๆ ช่วยบำรุง
รักษาเหงือก ฟัน ให้แข็งแรง ช่วยทำให้ผิวสวยเลือดดีและเพิ่มความต้านทาน โรค ไม่เกิดอาการแพ้ต่างๆ ง่าย เคล็ดลับอยู่ที่ต้องกินสดๆ คุณค่าทางวิตามิน
จะได้ไม่สูญเสียไป
